Sąd Apelacyjny w Krakowie 31 października 2024r. uniewinnił Roberta J., oskarżonego o zabójstwo Katarzyny Z. studentki z Krakowa. Wobec Roberta J. przez ponad 7 lat stosowano najsurowszy środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania. Mając na uwadze końcowe rozstrzygnięcie w przedmiotowej sprawie, Robertowi J. przysługuje prawo do starania się od Skarbu Państwa o odszkodowanie i zadośćuczynienie. Rocznie w Polsce zapada dziesiątki wyroków, które dają podstawę do dochodzenia roszczeń od Skarbu Państwa.
Art. 552 Kodeksu postępowania karnego stanowi podstawę prawną do dochodzenia odszkodowania oraz zadośćuczynienia w przypadkach, gdy doszło do niesłusznego skazania, zatrzymania lub tymczasowego aresztowania.
Zgodnie z uchwałą SN z dnia 15 września 1999 r. (sygn. akt I KZP 27/99): „…oceny słuszności tymczasowego aresztowania, na gruncie przepisu art. 552 § 4 k.p.k, należy dokonywać przede wszystkim z punktu widzenia ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie.”. Powołując się na powyższą uchwałę uznać należy, że w zasadzie każde tymczasowe aresztowanie oskarżonego czy też podejrzanego, który ostatecznie został uniewinniony, jak miało to miejsce w niniejszym przypadku trzeba uznać za niewątpliwe niesłuszne.
Wraz z powszechnie uznawanym i utrwalonym poglądem prawomocne uniewinnienie, w zasadzie, stanie się zawsze podstawą ustalenia, że wcześniej stosowane tymczasowe aresztowanie było niewątpliwie niesłuszne i to bez względu na to, czy jego podstawą będzie pewne stwierdzenie, że przestępstwa w ogóle nie popełniono, albo że popełnił je kto inny, czy też stało się tak dlatego, że nie zdołano zebrać wystarczających dowodów winy, nawet wówczas, gdy zastosowanie miała reguła określona w art. 5 § 2 k.p.k. Jeżeli sąd nie wykaże, w sposób nie budzący wątpliwości, że oskarżonemu można przypisać sprawstwo i zawinienie, to właśnie zasada słuszności przemawiać będzie za przyjęciem, iż odpowiedzialność za szkodę i krzywdę wynikłą ze stosowania w takiej sytuacji tymczasowego aresztowania, na zasadzie ryzyka, ponosi Skarb Państwa.
Pogląd ten potwierdza SN w postanowieniu z dnia 12 kwietnia 2010 r. definiując niewątpliwie niesłusznym aresztowaniem jako aresztowanie „powodujące dolegliwość, której oskarżony (podejrzany) nie powinien doznać, w świetle całokształtu okoliczności ustalonych w sprawie, a także, w szczególności jej prawomocnego rozstrzygnięcia”.
Podobnie kształtuje się orzecznictwo ETPC w Strasburgu, który wskazuję, że Sądy nie powinny oddalać wniosków związanych z roszczeniami z tytułu niewątpliwego niesłusznego aresztowania, nawet gdy stosowanie tego środka zapobiegawczego było oparte na dowodach, które przemawiały na niekorzyść oskarżonego.
Jakich roszczeń można dochodzić w związku z niesłusznym tymczasowym aresztowanie, skazaniem bądź zatrzymaniem?
ODSZKODOWANIE
Szkoda nie została zdefiniowana w przepisach k.p.k. jako cywilnoprawna przesłanka odpowiedzialności Skarbu Państwa. Mając to na uwadze, trzeba skorzystać z definicji, która znajduje się w art. 361 § 2 k.c. „naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono”.
Szkoda materialna będzie obejmowała m.in. utracone zarobki i inne korzyści, koszty związane z pobytem osadzonego w areszcie śledczym lub zakładzie karnym, które zostały pokryte przez rodzinę, przyjaciół, a do których zwrotu zobowiązała się osoba przebywająca niesłusznie w jednostce penitencjarnej.
W tym miejscu należy odwołać się do Wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 17 lipca 2013 r. (sygn. akt II Aka 110/2013 LexPolonica nr 7519521), który wskazał, że „szkoda majątkowa, wynikająca z niesłusznego stosowania tymczasowego aresztowania, nie jest sumą utraconych zarobków, lecz spodziewanych wpływów z tego tytułu, po potrąceniu tych wydatków, które stanowiłyby koszty utrzymania wnioskodawcy. Są to między innymi wydatki poniesione na utrzymanie własne i rodziny”
Jak dalej stwierdza w/w Sąd „w wypadku szkody wywołanej naruszającym prawo pozbawieniem wolności (wykonywaniem kary pozbawienia wolności, tymczasowego aresztowania albo zatrzymania) korzyścią tą będą m.in. koszty utrzymania w zakładzie karnym, które osoba taka musiałaby ponosić będąc na wolności. Mogą to być także, w niektórych wypadkach, koszty leczenia, np. osoby, która nie korzysta z ubezpieczenia społecznego albo były to zabiegi nieobjęte takim ubezpieczeniem.
ZADOŚĆUCZYNIENIE
Kolejnym roszczeniem wobec Skarbu Państwa w związku z niesłusznym tymczasowym aresztowaniem, skazaniem bądź zatrzymaniem jest zadośćuczynienie. Jest to świadczenie, które ma rekompensować krzywdę niematerialną (np. cierpienie psychiczne, naruszenie dobrego imienia). Na wysokość zadośćuczynienia ma wpływ wiele czynników takich jak – długość pobytu w jednostce penitencjarnej, rodzaj postawionego zarzutu, stopień cierpienia psychicznego i fizycznego.
W tym miejscu wskazać należy orzeczenie Sądu Najwyższego „w odniesieniu do zadośćuczynienia pieniężnego z art. 445 § 1 k.c. funkcja kompensacyjna musi być rozumiana szeroko, bowiem obejmuje zarówno cierpienia fizyczne, jak i sferę psychiczną poszkodowanego. Wysokość zadośćuczynienia odpowiadająca doznanej krzywdzie powinna być odczuwalna dla poszkodowanego i przynosić mu równowagę emocjonalną, naruszoną przez doznane cierpienia psychiczne” (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2008 r. sygn. akt II CSK 536/07).
Linia orzecznicza Sądu Najwyższego (zawarta m.in. w wyroku z dnia 3 lutego 2000r. II CKN 969/98) stanowi, iż zadośćuczynienie powinno „mieć charakter całościowy i obejmować wszystkie cierpienia fizyczne i psychiczne, zarówno te doznane, jak i te które mogą wystąpić w przyszłości”.
Nadto, zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego wydaną w sprawie o sygnaturze sygn. akt III CZP 37/73, OSNC 1974/9/145 należy podkreślić, iż „zadośćuczynienie jest przede wszystkim środkiem rekompensaty krzywdy. Ten kompensacyjny cel zadośćuczynienia ma polegać, zgodnie z językowym znaczeniem, na – z natury rzeczy niedoskonałym – wynagrodzeniu krzywdy przez zaspokojenie w większym zakresie potrzeb poszkodowanego. W tym celu poszkodowany powinien otrzymać od osoby odpowiedzialnej za szkodę sumę pieniężną o tyle w konkretnych okolicznościach odpowiednią, ażeby mógł za jej pomocą zatrzeć lub co najmniej złagodzić odczucie krzywdy i odzyskać równowagę psychiczną.”
W tym miejscu przytoczyć należy stanowisko Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z wyroku z dnia 9 października 2012 r. w sprawie II AKa 91/12, w którym SA stwierdził, iż „nie ulega wątpliwości, że ustalenie skali doznanej krzywdy wymaga rzetelnego rozważenia całokształtu okoliczności dotyczących okresu tymczasowego aresztowania, rodzaju zarzutów postawionych wnioskodawcy i związanego z tym rygoru odbywania tymczasowego aresztowania, sytuacji rodzinnej, stanu zdrowia, wieku, skutków w sferze psychiki, utraty autorytetu w środowisku, trybu życia przed aresztowaniem i szeregu innych okoliczności, na podstawie, których możliwe jest zakreślenie granic odczucia krzywdy przez wnioskodawcę.”
W kolejnej części artykułu przedstawimy procedurę dochodzenia przedmiotowych roszczeń na gruncie art. 552 kodeksu postępowania karnego. Tymczasem zapraszamy do zapoznania się z innymi artykułami na naszej stronie, które poruszają problematykę przestępstwa składania fałszywych zeznań, przestępstwa oszustwa. W zakładce „artykuły” znajdą Państwo więcej publikacji dotyczących prawa karnego oraz procedury karnej. Ponadto zapraszamy do zapoznania się z dedykowaną stroną dotyczącą przestępstwa z art. 178 kodeksu karnego.
Adwokat Marcel Marszałek specjalizuje się w prowadzeniu spraw dotyczących dochodzenia roszczeń od Skarbu Państwa na podstawie art. 552 Kodeksu postępowania karnego. Posiada bogate doświadczenie w tego typu sprawach i z sukcesami poprowadził już wiele spraw z zakresu dochodzenia roszczeń od Skarbu państwa. Ponadto jego atutem jest również fakt, że jako specjalista – adwokat od prawa karnego, posiada również bogate doświadczenie w sprawach cywilnych związanych z dochodzeniem odszkodowań i zadośćuczynień, co czyni go wyjątkowym specjalistą w tej materii.
W razie pytań zapraszamy do kontaktu.
